Regisseur Jedrek Nadobnik en journalist Frénk van der Linden maakten de indringende documentaire Ontsnapt aan vernietiging. De hoofdrolspelers, Betty Mock en Rob Moscou, overleefden de Holocaust en waren in Studio Idee aanwezig op 5 april. Na het vertonen van de documentaire beantwoordden zij vragen uit het publiek.
Ontsnapt
Betty Mock en Rob Moscou werd beiden als kind gered door het verzet. Na de oorlog ontmoetten ze elkaar als geadopteerde kleuters in een gezin in het Gooi. Ze zijn nog altijd verbijsterd waarom zij de oorlog hebben overleefd. Rob moest met zijn ouders naar de Hollandsche Schouwburg. Van daaruit werden veel Joden op transport gezet. Vijf keer werden zij teruggestuurd omdat het te druk was. De zesde keer had Rob roodvonk en mocht hij niet mee.
Zijn ouders waren toen wel aan de beurt en zouden het niet overleven, net als talloze andere familieleden. Een verzetsgroep haalde hem uit de crèche en bracht hem naar een onderduikadres in Friesland. Dat lot stond Betty ook te wachten. Toen haar gezin zich bij de Schouwburg moest melden, ontfermde een stel zich over haar, zes weken oud, en werd zij direct in hun trouwboekje bijgeschreven. Zo overleefden zij de oorlog.
Weggestopt, toch op zoek
De makers van de documentaire waren vooral benieuwd hoe deze twee joodse Nederlanders met hun oorlogsverleden waren omgegaan. Betty en Rob hebben dit, zoals vele anderen, decennialang weggestopt. Vooral Rob was hier extreem in: “Ik kijk alleen vooruit, heb het er nooit over gehad, heb er nooit over nagedacht, ik heb het niet gevoeld, alsof het dood is.” Betty wil nu wel alles over haar dramatische verleden te weten komen. De documentaire volgt hen, ook op plekken in Israël, in archieven, en laat ook naasten aan het woord, die hun eigen worsteling doormaken. Dat levert aangrijpende beelden op.
Betty vertelt er opvallend luchtig over. “Ik heb weinig met godsdienst, niets met orthodoxe Joden en militairen.” Bij beiden komen geen haatgevoelens naar voren. Betty heeft zich met succes ingezet om het naamloze pleintje waar ze als kind speelde de naam van haar Surinaamse adoptievader, Albert Wittenberg, te geven, al waren er de nodige protesten. Rob kwam er in zijn zoektocht achter wie hem naar Friesland bracht. Dat was Ida van Dijk, zij heeft meer dan honderd kinderen gered.
Vragen uit de zaal
Betty geeft desgevraagd aan dat zij de huidige situatie in Israël en heel ander onderwerp vindt en er daarom niet over wil praten. Rob is onder de indruk van het recent geopende Holocaustmuseum. “Het is een aanwinst en het kost je twee dagen om alles goed te bekijken.” Beiden hebben in hun leven niet of nauwelijks discriminatie ondervonden. Op wat de documentaire hen gebracht heeft antwoorden ze:
Betty: “Ik word op straat herkend, ik heb een voldaan gevoel dat het verhaal toch verteld is, ik vertel er nog bewuster over op scholen. Ik ontdek steeds nieuwe puzzelstukken en ben een boek aan het schrijven.”
Rob: “Ik ga niet verder zoeken. Ik wist tot niet zo lang geleden niet eens waar ik ben geboren. Ik heb geen reacties gehad. Aan een interview in de Leeuwarder Courant heb ik wel contacten overgehouden.”
Willem, de kleinzoon van Betty’s pleegvader, die ook achter de tafel zit, zegt: “Ik heb mijn grootvader niet gekend, wist wel iets van het verhaal. De zoektocht naar mijn grootvader is dankzij Betty in een stroomversnelling geraakt.”
De documentaire Ontsnapt aan vernietiging is nog te zien: https://npo.nl/start/video/ontsnapt-aan-vernietiging.
V.l.n.r. Rob Moscou, Betty Mock, Willem Gunzeln
Fred Nieuwesteeg
